Nostalgisch Naaldwijk
Tegenwoordig rammelen er winkelwagentjes van de nabij gelegen supermarkt op dit stukje grond in het centrum van Naaldwijk, dat ooit in de volksmond als (bij)naam “het landje” had. “Het landje” werd begrensd door de schuurtjes behorend bij de huisjes van de Martinus Dorpiusstraat, de Prins Bernhardstraat, de Emmastraat en door de achterzijde van de bebouwing van de Molenstraat. Lange tijd was het een op het oog vergeten stukje grond, waar door de jeugd uit de omliggende straten naar hartelust werd gespeeld en gevoetbald. In de jaren vijftig werd het zelfs één of meerdere malen gebruikt tijdens de roemruchte oranjefeestweek als locatie voor een kermisattractie. In de jaren zestig was “het landje” tevens met enige regelmaat de locatie waar op diverse zaterdagen een evangelisatiegroepje van buiten Naaldwijk de boodschap van het geloof kwam brengen aan iedereen die het maar wilde horen. Waarschijnlijk in de veronderstelling dat dit ‘volkse’deel van Naaldwijk dit wel kon gebruiken. Het landje was geheel onbebouwd, op één uitzondering na. In het hoekje, recht tegenover de ingang van garage Droog aan de Emmastraat kant stond een houten keet waarin een patattent was gevestigd. Op de foto ziet u de achterkant van die snackgelegenheid. Rechts ziet u de nog steeds bestaande bebouwing waar tegenwoordig een lampenwinkel in is gevestigd. Ten tijde van deze foto (ca. 1960) was in dit pand de bakkerij van Bakker van Wijngaarden gevestigd. De geur van heerlijk vers brood vulde dan ook bijna iedere ochtend de directe omgeving van “het landje”. Bakkerij Van Wijngaarden stond niet alleen bekend om zijn brood maar zeker bij de jeugd was deze winkel ongekend populair voor haar brede assortiment snoep. Vele duizenden malen moet bakkersvrouw Van Wijngaarden naar voren zijn gesloft om dan geduldig te moeten wachten tot het jonge volk eindelijk na lang wikken en wegen zijn of haar stuiver of dubbeltje omzette in een stroopsoldaatje, spekkie, drop, vellen eetbaar papier of iets anders lekkers…
Later werd “het landje” bestraat en vooral gebruikt als parkeerterrein. Vooral de al eerder genoemde garage Droog maakte daar dankbaar gebruik van. Droog voerde in die tijd het automerk “Simca”, later werd het bedrijf dealer van Renault.'
“t landje” is eigenlijk niet de echte naam van dit stukje Naaldwijk. Officieel is de naam namelijk het Emmaplein. Die naam werd gegeven in 1912, toen ook de naastgelegen Emmastraat haar naam kreeg. Straat en plein werden vernoemd naar Adelheid Emma Wilhelmina Theresia van Waldeck-Pyrmont, de tweede echtgenote van koning Willem de derde. Na diens overlijden was Koningin Emma regentes omdat haar dochter Wilhelmina, de troonopvolgster, nog minderjarig was. In die zin heeft zij door haar regentschap de monarchie dus gered. Lezer Joop Hogervorst stuurde ons een paar mooie plaatjes van de Emmastraat.
Op het ene is het huis te zien waar hij tot aan 1965 woonde. Het huis grensde aan de poort die naar garage Droog liep. Hogervorst woonde boven, daar waar die prachtige erker zich bevindt en weet zich nog te herinneren dat o.a. de familie B. Valk en kolenboer K. Scholtes beneden hem hebben gewoond.
Dit huis staat op de plek waar vandaag de dag vele Naaldwijkers hun wekelijkse boodschappen ‘scoren’ bij de daar gevestigde supermarkt. De andere foto stamt uit 1946. Gefotografeerd onder zo te zien zomerse omstandigheden, open raam met een hor ervoor. De auto die in dit eerste naoorlogse jaar in de Emmastraat geparkeerd staat, is een Studebaker en de heer Hogervorst meldt ons dat dit prachtige chromen voertuig één van de eerste modellen was die er van de voorkant precies zo uit zag als aan de achterzijde.
Concentreren wij ons verder nog even op de omgeving rond de auto dan zien wij op de achtergrond nog een gebouwtje met een opmerkelijke gevel. Een soort kolom boven de ingang. Dit was, meldt Hogervorst ons, de feestzaal van Muilman. Later is deze nog als opslagruimte gebruikt ook weer voor een grootgrutterbedrijf. Jammer genoeg wist hij ons niets te melden over die prachtig bouwvallig ogende patattent die vlak voor zijn huis moet hebben gestaan.
Weet u wat te melden over deze ‘frietkot’ zoals onze zuiderburen zo’n verkooppunt van frietjes plegen te noemen? Heeft u daar wel eens een patatje gekocht of kunt u hier iets meer over vertellen? Misschien heeft u wel eens gespeeld op “Het Landje”? Er uw schoenen stuk gevoetbald of er een groot nieuwjaarsfikkie gestookt? Wellicht heeft u ooit uw feest gevierd in de feestzaal van Muilman?
Het ‘Landje’ reacties
Wij mochten de afgelopen week weer een groot aantal reacties ontvangen betreffende ‘Het Landje’ in onze rubriek Nostalgisch Naaldwijk. Dit ‘Landje’, officieel bekend als het Emmaplein (zie foto: situatie anno 2006)heeft bij veel mensen een warm plekje in het hart, zo blijkt. Zoals bij Cruisbroucker Dick van Velden die vertelde dat hij is opgegroeid op het adres Prins Bernhardstraat 23 en ‘Het Landje’ dus iedere dag passeerde, eerst naar school later naar zijn werk en er ‘natuurlijk’ ook veel heeft gevoetbald. Ook Bram van Loenen heeft zo zijn herinneringen aan dit markante stukje open grond in het centrum van Naaldwijk. “Van ‘Het Landje’ kan ik mij niet anders herinneren dan dat het ons vaste speelveld was (wij waren klein en dat was groot). Hele wedstrijden hebben wij daar gespeeld als knulletjes van 8 tot zo’n 11 jaar. Je stond op met aan voetbal te denken en naar bed gaande droomde je de meest fantastische zweefstandjes, die je als speler of keeper zou willen en kunnen maken. Op een keer, midden in de oorlog, waren wij daar weer druk bezig met dat voetballen toen er een raam opengeschoven werd en een Duitse soldaat wenkte om ons een halve kuch toe te gooien, die ik handig opving. Bij alle begrijpelijke negatieve meningen over Duitsers later, moest ik altijd aan die ene soldaat denken, die kennelijk met heimwee in het hart terugdacht aan zijn misschien ook wel voetballend zoontje en ons daarom die zure Duitse kuch gaf.”
Vrachtauto
Ook de nu 51-jarige Bart Camphens heeft er veel gevoetbald en gespeeld. “Ik herinner me dat er altijd een grote vrachtauto van smederij Smit stond geparkeerd. Daar ravotten wij als kinderen van 10 á 11 jaar natuurlijk graag op en onder. Mijn moeder vond dat minder geslaagd want je werd er vreselijk vies van. Op een keer ben ik van die wagen gevallen en kwam op mijn stuitje terecht. Daar heb ik toen twee weken last van gehad en wat nog minder was, ik heb door die val een tijdje niets kunnen zien. Je begrijpt dat men zich toen behoorlijk zorgen heeft gemaakt”. Camphens speelde veel op het landje maar soms toog hij wel eens op avontuur, richting Van der Hoevenstraat. “Daar speelden we dan bij de treinbaan, waar de Westlandse goederentram met enige regelmaat langs reed. Daar moest je niet gezien worden, hoor, want als je daar gesnapt werd, was je zuur.” Daarom toch maar meestal ‘Het Landje’. Dat was in zijn jeugd een verzamelplaats van de jeugd uit alle omliggende straten. “Er woonden toch veelal gezinnen waar het geld niet direct voor het oprapen lag. Wij waren thuis met z’n tienen en iedere cent moest wel drie keer worden omgedraaid voor-ie werd uitgegeven.” Op de vraag of hij misschien foto’s heeft van ‘Het Landje’ of de directe omgeving moet hij dan ook een beetje lachen. “Wij hadden thuis niet eens een fototoestel.” Toch kijkt hij met plezier terug op zijn jeugd in de aan het Landje grenzende Martinus Dorpiusstraat. “Ik wil het niet romantiseren, maar ik heb er desondanks toch een hele fijne jeugd gehad met veel speelmogelijkheden. Camphens, tegenwoordig woonachtig in Honselersdijk, kan nog immer verlangen naar de in zijn herinnering enorme rust op en rond het Landje. “Hoewel het midden in Naaldwijk lag kon het er in mijn beleving heerlijk rustig zijn. Naar die soort van rust kan ik vandaag de dag soms hevig terugverlangen.”
Lorren
Ook Piet Barendse heeft wat met ‘Het Landje’. “In mijn jeugd passeerde ik vier maal daags ‘Het Landje’, op weg naar kerk en school. Lopend, want in die jaren had ik en velen met mij, nog niet eens een fiets. Ik herinner mij dat er ook wel eens een soort van kermis op gepropt stond, met een in mijn ogen reusachtige glijbaan waarvan je voor een dubbeltje af mocht glijden! Ook stond er soms een lorreboer van wie je, als je hem een zooitje lorren gaf, een prachtig windmolentje kreeg. Ik naar huis, moeder gek gezeurd om lorren. "Ach joh, als jij straks komt, is die vent allang weg". En net zulk werk, stond ik daar met m'n zooitje lorren.”
Het landje (deel 4)
“Als geboren en getogen ‘Molenstrater’ wil ik graag reageren op uw rubriek ‘Nostalgisch Naaldwijk’,” zo meldt ons mevrouw De Vreede-Van Oosten. Zij is daarin niet de enige, want ook deze week mochten wij weer een stroom aan reacties ontvangen over ‘het landje’ en de directe omgeving. “De heer Hogervorst,” zo gaat mevrouw De Vreede verder, “vertelde in aflevering 2 dat de feestzaal in de Emmastraat van Muilman was, maar de eigenaar van het pand en de feestzaal was de heer W. van Delden, tot aan zijn overlijden midden jaren '50.” Dat weet ook Wim van Leeuwen ons te melden. “Muilman was eigenaar van café Het Centrum in de Molenstraat, recht tegenover de Emmastraat waar later de bekende hardrockbar ‘De Wip’ nog heeft gezeten. Vandaag de dag zit daar het Griekse restaurant Acropolis. Ook Piet Kuyvenhoven herinnert zich de feestzaal, die volgens hem de naam “Bondhotel” van de ANWB droeg. Als jongen ging hij daar graag met zijn maten biljarten. “Er mocht absoluut niet gegokt worden,” weet hij zich nog te herinneren.
Gaarkeuken
“Ja, het feestzaaltje in de Emmastraat zit ook in mijn geheugen gegrift,” meldt ons Bram van Loenen. “Daar zijn wij immers in de Tweede Wereldoorlog gered door de gaarkeuken, waar kinderen, dus ook mijn zusjes en ik, mochten komen eten. Wie weet dat van mijn leeftijdsgenoten niet ??
Op de foto, gemaakt in de oorlog, het zal 1944 geweest zijn, zien we in het zaaltje een aantal jongedames aan de warme maaltijd. In het linkerrijtje links zien we Co van Mastrigt. De namen van de twee jongedames naast Co zijn ons niet bekend. In het rechterrijtje zien we van links naar rechts: (1e persoon is onbekend), Nel Bakker, Mien van Geest en Nel van Loenen. Deze meisjes werkten in de gaarkeuken en voorzagen kinderen, die een verwijzing daartoe hadden gekregen door de huisarts, van een gezonde maaltijd.
Kaartclub
De tweede foto dateert van ongeveer de vijftiger jaren. Deze foto werd ons toegespeeld door de heer Aad v.d. Ende. De club mensen die u ziet, kwam bijeen in de feestzaal van Van Delden ter gelegenheid van het 20-jarig bestaan van hun kaartclub DOS.
Voorste rij onderaan, van links naar rechts: ??, J. Bransen, ??, W. de Gier, Joop Vreugdenhil, Dirk van Sinderen, Jan Hogendam, ??
2e rij van links naar rechts: Willem Kok met vrouw Marie, Arie Stoorvogel, Sjaan Kok, Jan Dijkshoorn met vrouw Jannetje, C. v.d, Ende met vrouw Sjaan, Jaap Bakkenis met vrouw, Teun Verheij, Lena v.d. Ende.
3e rij van links naar rechts: ??, ??, Jannetje Dijkshoorn, mevr. Zwaanswijk, Puck Vreugdenhil, Piet Zwaanswijk, ??, Luc Steenbergen, mevr. Ewijk, mevr. V. Sinderen, Bram Boers, ??, Dit Valstar, mevr. Vreugdenhil, Gerrit Staalduinen, Rien Bentvelzen.
4e rij van links naar rechts: Henk Tanke, Cor Lagendijk, Huib Dijkshoorn, Van Veen, ??, Tinus Ewijk, G. van Dijk, Janus v.d. Ende (rooie Janus), ??, Koos Lipman, Valstar, ??, Arie Boers.
Het is niet bekend of deze letters dezelfde betekenis hebben als de huidige Chr. Gymnastiekvereniging Door Oefening Sterk, maar wie het weet, kan natuurlijk reageren. Aad v.d. Ende is de zoon van C. v.d. Ende (ook wel ‘rooie Janus’ genoemd), eigenaar/kastelein van Café De Beurs, de huidige Barrabats in de Prinses Julianastraat.
Voetballen
Vorige week hadden we het over het vele voetballen op het landje. Ook Aad mocht graag met zijn kameraden uit de omgeving een balletje trappen op ‘het landje’. Overigens was het bezit van een voetbal in die tijd niet gebruikelijk. De jongens gebruikten hiervoor een prop papier en bonden hier stukken van oude binnenbanden van fietsen omheen. “Daar kon je zeker drie kwartier mee voetballen,” vertelde dhr. Leo Verhoef, die zijn jeugd doorbracht in de Martinus Dorpiusstraat. “Keihard waren die zelfgemaakte voetballen. Je moest dan ook goed oppassen dat ie niet tegen een raam van één van de omliggende huizen terecht kwam.” Op zijn 15e werkte Verhoef voor bakker Van Wijngaarden.
Patattent
Op ‘het landje’ heeft jarenlang een patattent gestaan. Veel Naaldwijkers kunnen zich dit nog herinneren en er volgden dan ook veel reacties. Ton de Hoog meldde ons dat hij altijd met een vriendje speelde die op de hoek van de Molenstraat/Emmastraat woonde. Ton weet nog dat de patattent eigendom was van de heer Ewijk. Dit werd bevestigd door de heer V.d. Ende, die er nog een voornaam aan wist toe te voegen: Willem. Het blijkt dat Willem van Ewijk tevens eigenaar was van een naaimachinewinkel in de Prinses Julianastraat. Om precies te zijn, zat deze winkel tussen Petri en het toenmalige café De Beurs (tegenwoordig Barrabats). De heer Ewijk was de buurman van de heer V.d. Ende. Volgens de heer V.d. Ende is Willem Ewijk niet lang eigenaar geweest van de patattent en werd deze overgenomen door Jan Nel. Uit een reactie van Wim Don jr. blijkt dat Willem Ewijk in de jaren ’59, ’60 en ’61 gestaan moet hebben met zijn frites. Wim kan zich dit nog levendig herinneren, omdat hij in die tijd aldaar een wijk had waar hij groente verkocht. Wim probeerde toen van het roken af te komen en wie stopt met roken krijgt weer wat meer trek in eten! Hij haalde daarom graag een balletje gehakt bij Willem Ewijk. Ook deed hij vaak Jamin aan op de hoek van de Emmastraat en de Molenstraat. Zijn smaakpapillen leidden hem aldaar regelrecht naar een kilo rumbonen, die hij met smaak wist te verorberen. Het heeft hem uiteindelijk geholpen zijn doel te bereiken: Wim kon van de sigaretten afblijven! Ook Tiny Laterveer-de Rijke, oud-medewerkster van Bakkerij van Wijngaarden, weet zich de snacktent te herinneren. Zij weet te vertellen dat de oorsprong van de patattent ligt bij dhr. Martin. Tweede eigenaar was V.d. Berg, die later De Raket is begonnen in de Koningstraat. Tiny haalde altijd graag kroketjes bij de patattent. Ze heeft prachtige herinneringen aan de tijd dat ze werkte bij Bakkerij van Wijngaarden, maar daar komen we later nog op terug.
Hoogstraten
Volgens Lida Buitelaar, werden er vroeger kippen gehouden en was ‘het landje’ eigendom van Jan en Arie Hoogstraten. Ze spreekt hier over de tijd waarin haar moeder, die in 1916 geboren werd, jong was. Dat wordt bevestigd door Emil Droog die ons eveneens weet te melden dat de volledige naam "Het landje van Hoogstraten" luidde. Het was namelijk eigendom van Jan en Arie Hoogstraten, evenals de 3 huizen in de Emmastraat "Jamin" I K O en Van Wijngaarden. Het landje was inderdaad omheind, maar die omheining is in de hongerwinter waarschijnlijk opgestookt, aldus de heer Droog.
’t Landje vies?
Heel veel lezers meldden dat ‘het landje’ eigenlijk maar een vies landje was. “Ik mocht er nooit gaan spelen van mijn moeder, want in een mum van tijd was je helemaal zwart,” vertelde een lezeres die liever niet genoemd wil worden. Anderen beweren dat het landje gebruikt werd door omwonenden om de aslade van de kolenkachel op te legen. Immers, in die tijd was nog geen sprake van centrale verwarming en in deze buurt stookte iedereen nog met kolen. Weet u ’t nog? ’s Morgens wakker worden in een ijskoude slaapkamer, waar midden in de winter de ijsbloemen op de ruiten stonden… Moeder, die de kolenkachel opporde om het huis een beetje warm te krijgen… De kachel waar het bovengedeelte tegelijkertijd gebruikt werd om eten op warm te houden, of water op te koken en koffie te zetten in een pot met glazen deksel waar de koffie langs pruttelde? Het zal ongetwijfeld veel rommel gegeven hebben met die kolen, maar ja, dat was nu eenmaal niet anders…
Op de foto: bakkerij Honders in de Emmastraat waarop o.a. het echtpaar Honders en Dhr. H. v. Velden die toen werkzaam was bij de bakker.
Het kwam al zijdelings ter sprake en deze week gaan we er wat dieper op in: Bakkerij Van Wijngaarden. De vermelding dat we hier op verder zouden gaan, leverde direct al een reactie op van mevrouw Langeveld, die jarenlang in de Prins Hendrikstraat heeft gewoond. Mevrouw Langeveld neemt ons mee naar de tijd vóór de vestiging van Bakkerij Van Wijngaarden. De nu bijna 87-jarige Naaldwijkse weet nog dat alvorens Van Wijngaarden zich in het winkeltje vestigde, bakkerij Honders op deze plek zat. Voor de oorlog bezocht zij samen met een vriendin wekelijks deze bakkerij, die een ontmoetingsplek voor jongeren was. Zoals men tegenwoordig hangplekken en hokken kent, zo verzamelde de jeugd zich vroeger bij bakkerij Honders. En beslist niet alleen maar om elkaar te zien en te spreken, maar ook omdat er van die heerlijke tompoucen verkocht werden. Mevrouw Langeveld betaalde de ene week voor haar vriendin en de andere week betaalde de vriendin van mevrouw Langeveld haar tompouce. Deze lekkernij kostte in die tijd 5 cent per stuk, een behoorlijk bedrag in deze dagen. In de winkel van Honders stond een grote trap, die op zaterdagavond na de mis druk bevolkt werd door jongens. Van winkelsluitingstijden zoals we die momenteel kennen, was nog geen sprake: de winkel was op zaterdagavond tot 22.00 uur geopend. “Dat was ons wekelijkse uitje, nadat we de kerkdienst bezocht hadden” vertelt mevrouw Langeveld. “Op deze ontmoetingsplek kletsten we met de jongens en dat was reuze gezellig!”
Strik en stropdas
Het verhaal van mevrouw Langeveld wordt bevestigd door Lida Buitelaar, kleindochter van bakker Honders. Zij stuurde ons de prachtige foto toe van het pand aan de Emmastraat Haar grootvader huurde dit pand van 1913 t/m 1937 van de familie Hoogstraten. Dat kostte f 20,00 per week en dit bedrag werd wekelijks opgehaald door één van de heren Hoogstraten. De heren Hoogstraten, die volgens Bram van Loenen ook wel “strik en stropdas” genoemd werden, bezaten drie panden aan de Emmastraat, alsook het landje zelf. Dit werd immers niet voor niets “het landje van Hoogstraten” genoemd. Lezer Emil Droog meldde dat de voornamen van de heren Hoogstraten Jan en Arie waren en dat zij tevens het pand van de toenmalige IKO en Jamin bezaten. Jan en Arie woonden samen met hun zus Sjaan op de hoek van de Molenstraat/Rembrandtstraat (waar nu fotograaf Ben Hofland zit) en zij sloften dagelijks achter elkaar een rondje door het dorp. Op de foto ziet u Jan Hoogstraten. Het verhaal gaat, dat deze familie enorm rijk was.
Bakkerij Van Wijngaarden
In 1938 werd de bakkerij van Honders aan de Emmastraat overgenomen door de familie Van Wijngaarden. Deze familie was uit Amsterdam afkomstig. Vrijwel iedereen die zijn of haar jeugd in deze omgeving heeft doorgebracht, weet zich te herinneren dat er snoep lag uitgestald in de etalage. Vele kinderen hebben hier watertandend, met hun neus tegen de etalageruit gedrukt, doorgebracht met een cent, of misschien wel een stuiver, stevig in de knuist omklemd. Wat zou het worden? Een stuk zoethout? Of een grote ruitjesdrop? Of toch een zakje zwart-wit? Nee, doe toch maar een stroopsoldaatje. Maar wacht eens even: wat is dat? Een vraagtekenzakje! Een wit zakje met een rood vraagteken! En weet u wat het bijzondere was aan een vraagtekenzakje? Het was reuze spannend wat er in zat. Al was het een briefje met een snoepje, dan kreeg je dat snoepje. Maar soms, héél soms… zat er een briefje met een vraagteken in het zakje. En dat betekende het summum van geluk, want dan kreeg je namelijk nóg een vraagtekenzakje!! Mevrouw Tiny Laterveer-de Rijke weet het zich allemaal nog goed te herinneren. Zij heeft namelijk twee jaar bij bakkerij Van Wijngaarden gewerkt. “Het was een hele prettige familie om voor te werken,” weet ze ons te vertellen. “De oven werd gestookt op zaagsel en takkenbossen. ’t Was een hard bestaan, want bakker Van Wijngaarden werkte op vrijdagavond door, omdat in het weekend een dubbele hoeveelheid brood bezorgd moest worden. Ik begon ’s morgens om 8 uur, voordat de scholen begonnen en heb zo heel wat snoep verkocht aan kinderen, die op weg naar school langskwamen. Dat ging allemaal heel gemoedelijk. De kinderen maakten nooit stampij en wachtten netjes op hun beurt. De bakker werkte de vrijdagnacht altijd door en bezorgde dan de volgende dag met zijn fiets het brood.” Dat weet ook de voormalige bakkersknecht de heer Verhoef zich nog te herinneren. Maar hierover volgende week meer…
Opnieuw kregen wij weer veel reacties op de artikelen van ‘het landje’. O.a. werden we gebeld door de heer Koppenol en mevrouw Noord-Littooy, die ons wisten te vertellen dat Jan en Arie Hoogstraten (ook wel ‘strik en stropdas’ genoemd) gewoond hebben op de hoek van de Prins Hendrikstraat en de Herenstraat. Zij hadden hier eveneens een sigarenwinkel. Op de foto voor het pand zit Jan Hoogstraten, aldus mevrouw Noord. Mevrouw Noord woonde zelf in de Prins Hendrikstraat en weet nog dat er altijd een hond in de etalage van de sigarenwinkel van Hoogstraten lag. In het pand waar tegenwoordig fotograaf Ben Hofland huist, zat volgens mevrouw Noord een kleermaker. Daarmee is natuurlijk nog niet vastgesteld dat de heren Hoogstraten hier nooit hebben gewoond. Wat echter niet duidelijk is, zijn de jaartallen die we aan hun huisvesting(en) kunnen verbinden. Wie kan ons helpen? Een leuk detail werd ons eveneens door mevrouw Noord vertelt. In één van de vorige artikelen vermeldden wij dat Jan en Arie altijd ‘sloften’ en niet liepen zoals anderen. Jan en Arie sloften volgens mevrouw Noord waarschijnlijk, omdat zij altijd te grote schoenen droegen. Ze vonden het prettig om schoenen te dragen die twee á drie maten te groot waren. Hun wandelingetjes vonden vaak plaats als het buiten al donker was, ’s nachts zelfs, herinnert mevrouw Noord zich. Ze sloften dan altijd voorbij haar huis.
Tot onze grote verrassing werden we de afgelopen week gebeld door mevrouw Wil Barend-Van Wijngaarden. Zij is de dochter van het echtpaar Van Wijngaarden, die het bakkerswinkeltje runden in de Emmastraat. Wil is op zoek naar het adres van bakkersknecht Leo Verhoeff en van Tiny Laterveer-de Rijke. Omdat dit ook bij ons niet bekend is, verzoeken wij hen langs deze weg om nog een keer contact op te nemen met de redactie (zie “Reacties” onderstaand). Het verhaal van Wil zal later ter sprake komen in dit blad, we gaan nu eerst even verder met Leo Verhoeff. Hij nam een tijd geleden contact met ons op om te vertellen dat hij lange tijd bakkersknecht is geweest bij bakker Van Wijngaarden. Leo ging er iedere dag met de fiets en een grote mand volgeladen met brood op uit om deze aan de deur te verkopen. Als Leo op zaterdag een dubbele portie brood moest wegbrengen, zaten er rustig zo’n 300 broden in de mand. Een zware klus, kunnen we wel zeggen. Leo rekende ook altijd af met de klanten, waarvan sommigen in een boekje werden geschreven, omdat het in die tijd gebruikelijk was dat klanten eenmaal per week betaalden. Aan het eind van de werkdag stond Leo het geld weer af aan bakker Van Wijngaarden en werd er driftig gerekend of het allemaal klopte met de financiën. Hij herinnert zich het echtpaar Van Wijngaarden als hardwerkende, vriendelijk mensen. Op een dag kreeg Leo, toen hij onderweg was brood te bezorgen, een lekke band. Hij keerde terug naar de bakkerij en werd tot overmaat van ramp ook nog eens aangereden. Tot zijn grote schrik rolde al het brood uit zijn mand op de weg. Dit is de enige keer geweest, dat hij een standje kreeg van de bakker, want verder viel er nooit een onvertogen woord. En hoewel Leo er allemaal niets aan kon doen, besefte hij wel dat het een forse schadepost voor de bakker betekende. Na een aantal jaren voor bakker Van Wijngaarden te hebben gewerkt, ging Leo bij andere bakkers werken om zich verder in het ambacht te bekwamen.
Er valt nog steeds veel te vertellen over het landje, het voormalige terrein tegenover de toenmalige C1000 en huidige Jumbo. Veel mensen reageren op de vraag, hoe het nu precies zit met de familie Hoogstraten, de eigenaren van het landje. Woonden ze nu op de hoek Herenstraat/Prins Hendrikstraat? Of woonden ze nu op de hoek Molenstraat/Rembrandtstraat? De vele reacties leiden tot de volgende conclusies. Van A.H. Jansen kregen wij een e-mail. Hij meldt dat de volgende personen woonden in het pand Herenstraat 1: Johannes A. Hoogstraten, Adrianus L.J. Hoogstraten, Martina C. Hoogstraten, Adriana J.M. Hoogstraten. Vanaf 11 augustus 1949 staan ze ingeschreven op Molenstraat 38 te Naaldwijk.
Groot gezin
Van Piet Kuyvenhoven kregen we een briefje, waarin stond dat het gezin Hoogstraten bestond uit vader en moeder en 14 kinderen. In die tijd geen ongebruikelijk aantal. De naam van de vader was Jacobus Adolphus, geboren in 1833 en overleden op 27 april 1918. De moeder was Lambertina Verbeek uit Monster. Zij trouwden in 1860 en kregen 5 jongens en 9 meisjes. Iedereen die een reactie instuurde over de 3 Hoogstratens die we kennen uit Naaldwijk, weet te vermelden dat het drietal vervuilde. Arie en Sjaan (of Jaan) waren minder begaafd en kennelijk zorgde Jan een beetje voor hen. Sommige kinderen waren zelfs bang voor het zonderlinge drietal.
Ziekenhuis
De heer Ton Ballering mailde over zijn werkzaamheden bij de fa. Droog. Hij mocht toen hij 17 jaar was de auto’s van de firma Droog naar buiten rijden. (We hebben het dan over de plek waar nu de C1000 staat). Deze auto’s werden altijd op het landje gestald. Ton haalde op zijn 18e zijn rijbewijs en mocht toen ook mee als bijrijder op de ambulance. Hij herinnert zich nog dat hij met de vaste chauffeur van Droog, de heer Piet van Veen, op een dag één van de Hoogstratens naar het ziekenhuis moest brengen. Zij woonden toen op de hoek van de Molenstraat/Rembrandtstraat. De bewuste persoon is volgens dhr. Ballering niet meer levend uit het ziekenhuis teruggekomen. Dit speelde zich af in het begin van de jaren zestig. Over het overlijden van de broers en zus Hoogstraten gaan verschillende verhalen. Eén van hen zou dood in de stoel hebben gezeten, terwijl een ander een deken over hem/haar heenlegde, omdat hij/zij zo koud was. Het is niet duidelijk of de overledene de zus Sjaan was, of broer Arie, want het zelfde verhaal wordt over beide personen verteld. Waar iedereen het wel over eens is, is dat de Hoogstratens bijzonder rijk waren. Zij bezaten niet alleen panden in de Emmastraat, maar ook Kleine Woerdlaan 53 een 55 waren eigendom van ‘strik en stropdas’, aldus de heer Ballering. De woning van het illustere drietal op de hoek Herenstraat/Prins Hendrikstraat werd in ieder geval gesloopt. De heer Ballering herinnert zich dat er een ijzeren snoer rondom het dak gelegd werd en het huisje met behulp van een vrachtwagen werd gesloopt. Dit speelde zich af rond 1953/1955.
Ook deze week bleek weer dat het ‘landje’ veel herinneringen losmaakt bij de lezers. We kregen een enthousiast telefoontje van de heer Klinkspoor, die zichzelf introduceerde met “Ik ben een oude rakker van 83 jaar!” Dat valt gelukkig allemaal erg mee, maar het moet wel gezegd worden dat de heer Klinkspoor nog over een uitstekend geheugen beschikt. Ook hij herinnerde ons eraan dat alvorens bakker Van Wijngaarden het pand aan de Emmastraat betrad, ook bakkerij Honders hier heeft gezeten. Daar heeft dhr. Klinkspoor nog smakelijke herinneringen aan. Hij wist dat bakkerij Honders bekend stond om z’n heerlijke tompoezen. Alleen kon hij daar zelf niet zomaar van genieten, want in de tijd dat hij dat had kunnen doen, was er wegens werkloosheid van zijn vader geen geld voor zulke luxe versnaperingen. Er moest tenslotte wel een gezin van vijf kinderen gevoed worden. Toch kan dhr. Klinkspoor zich de tompoezen nog herinneren als de dag van gisteren. Hij was namelijk bevriend met Klaas, de zoon van bakker Honders. De bakker maakte zijn tompoezen altijd op een grote plaat en sneed het baksel dan in stukken. Er bleef dan altijd aan de zijkanten een rand van twee centimeter over en… u raadt het al: dat mochten de jongens dan lekker opsmikkelen! Dhr. Klinkspoor weet ook nog dat met oudjaar oliebollen van 5 cent per stuk te koop waren. Na oudjaar waren die oliebollen droog en hard en konden ze niet meer verkocht worden. Dhr. Klinkspoor kreeg dan altijd een tas vol mee naar huis en wist er goed raad mee. Zijn zussen vonden ze niet lekker, maar hijzelf sneed ze in plakken, smeerde er stroop op en genoot hier nog vele dagen van. Het was vroeger immers een vanzelfsprekendheid dat voedsel niet zomaar weggegooid werd. Dat weet ook Leo Verhoeff (op de foto links) zich nog te herinneren, de jongen die op zijn 15e jaar bakker Van Wijngaarden assisteerde. Oud brood werd niet zomaar weggedaan. Daar werd wat water op gesprenkeld en als het dan nog even in de oven werd gezet, was het weer goed te eten. Veel grote gezinnen waren hier goed mee geholpen. Maar als het brood drie dagen oud was, dan werd het niet meer verkocht. Het werd boven de oven gedroogd en vervolgens als dierenvoeder verkocht. Het werd ook wel gebruikt om beschuit van te maken. Reken maar dat het intensief en keihard werken is geweest voor de bakkers in die tijd. Leo Verhoeff weet nog dat bakker Van Wijngaarden voor het weekend op vrijdagnacht doorwerkte. Hij zette dan ’s avonds het tarwebrood in de oven en ging rond 12.00 uur Leo halen. De ruiten werden met golfplaten afgedekt, want er mocht geen licht uitstralen ’s nachts. Al dat brood werd de volgende zaterdag verkocht, maar dat heeft u al in een vorige aflevering kunnen lezen. Leo mocht graag na zijn gedane arbeid een balletje trappen op het landje. In die tijd (1949) liep er een muur langs de Martinus Dorpiusstraat waarachter kippen liepen, die vaak het landje opliepen. Waarschijnlijk leegden mensen hun asla van de kolenkachel leeg op dit terrein, want Leo weet nog dat het er behoorlijk kon stuiven. Kolen waren voor de bakkerij echter te duur, daarom haalde Leo samen met de bakker iedere week zaagsel bij de kistenfabriek van Van Giesen. In die tijd werden er nog geen takkenbossen gebruikt om de oven op te stoken. Keihard werken was het voor het echtpaar uit Amsterdam. Met veel moeite wisten ze echter een goede bakkerij op te bouwen, waar nog heel veel mensen warme herinneringen aan koesteren…
Niet lang na de eerste publicaties over het landje kreeg de redactie een telefoontje van mevrouw Wil Groenigen-van Wijngaarden. U ziet het al: de dochter van het bakkersechtpaar Van Wijngaarden, die in vroeger tijden hun winkel dreven in de Emmastraat, grenzend aan’t landje. Wil bleek door vrienden uit Naaldwijk op de hoogte gehouden te worden van Nostalgisch Naaldwijk. Ze stuurde ons een leuke brief, waar we een deel van publiceren, maar ze stuurde ook twee schitterende foto’s. Vorige week kon u de eerste al bewonderen en deze week kunt u de moeder van Wil aan het werk zien in de bakkerszaak. Dat doet warme herinneringen opkomen! Wil Groenigen schrijft ons het volgende:
In november 1947 kwamen wij in Naaldwijk wonen. Hiervoor had bakker Honders zijn zaak in de Emmastraat, daarna bakker Mensch en daarna nog twee jaren bakker Van Rhenen. We hebben, net als vele lezers, op ’t landje nog heel wat voetballers meegemaakt, vooral moeder… Zij had wel eens hoofdpijn en dan al dat “bonk, bonk!!” tegen die grote muur, maar ze zei er bijna nooit iets van, want ze had engelengeduld met kinderen. Dat bleek wel uit haar winkeltje.
Kippenren
Tussen de Martinus Dorpiusstraat en ’t landje was een hele grote kippenren. Volgens mij was deze in het bezit van de familie Van der Zalm. Heel wat etensrestjes gingen daar over het hek. Ik kan me ook nog kermissen herinneren. Dat kostte mijn vader veel stroom, dat vaak zonder betaling werd geleverd. Eén keer kan ik mij goed herinneren met de Jimmy Jimmy trap. Daar was ik weg van. Die grote houten schuur op de hoek Prins Bernhardstraat/Van Deursenstraat was van fietsenmaker Zalm. Ook heeft er een keer een caravan gestaan, daar woonde een echtpaar in. De man werkte als hoofdopzichter aan iets van gemeentewerken.
Leo Verhoef werkte met Wim van der Eijk bij mijn vader in de bakkerij. Dat was in de beginjaren. Vandaar dat er bij ons in de gang nog een foto van hen hangt, met koksmuts (zie publicatie vorige week). Mijn vader werkte elke vrijdagnacht door en ging dan met een zware mand op de transportfiets brood rondbrengen en als hij dan thuiskwam, moest hij de hele bakkerij nog schoonmaken… machines, werkbank en vloeren. Eén ding is zeker: niemand zou dit nu nog presteren. Ik herinner me dat er ook slingers met appeltjes en peertjes gedroogd werden langs de oven. Om voordelig te stoken, stookte mijn vader zijn oven op zaagsel. Ik ben vaak meegeweest om zaagsel te halen bij Kuyvenhoven, de zagerij. Zelf was ik het eerste meisje op de mandenfiets. Later volgde ook de dochter van bakker Roos uit de Koningstraat.
Hoogstraten
Jan en Arie Hoogstraten waren onze huisbaas. Ik was bang van ze. Ik moest er wel een brood brengen. Eng hoor, ik vond het van die vieze ouwe mannetjes! Op 9 december 1963 hebben mijn ouders het pand gekocht van de erven Hoogstraten. Dat weet ik zo goed, omdat Ger, mijn broer, jarig was en van Vingerling een huurhuis kreeg. En mijn verloofde belde dat wij ook woonruimte hadden.
Tot zover de brief van Wil Groenigen-Van Wijngaarden. We zijn uiteraard ontzettend blij met haar reactie en de prachtige foto’s.
Wil herinnert zich naast de drukke werkzaamheden rondom de bakkerij, ’t landje nog heel goed. “Hier kreeg mijn broer Ger zijn eerste ‘rijles’. Althans, hij leerde hoe je een auto kon bedienen. Die eerste les kreeg hij van Dick van Velden. Ik weet nog dat mijn broer op een bepaald moment de auto niet goed meer onder controle had en dat hij regelrecht afstevende op een woning. Nog nét op tijd kon Dick van Velden ingrijpen en de auto tot stilstand brengen. Op dat moment kwam één van de bewoners, Jo Wageveld naar buiten stappen…” U kunt zich voorstellen dat Wil dit beeld nog, als ware het een film in haar geheugen gegrift, kan afdraaien…
Gaarkeuken
Dan kregen wij nog een reactie van mevrouw Blok-Trommelen op de foto die wij onlangs plaatsten van de feestzaal van Van Delden. In deze zaal bevond zich ten tijde van de Tweede Wereldoorlog een gaarkeuken. Mevrouw Blok weet nog exact de namen van de medewerkers die op de foto staan, want zij was zelf één van de hulpkrachten. De eerste persoon in het rechterrijtje is zij zelf: Alie Trommelen. Alie zit naast Nel Bakker. Links zien we Co van Mastrigt, daarnaast zit de zuster en daarnaast zit Diny Meerdink. Diny was de dochter van de eigenaar van het toenmalige Torenburg op het Wilhelminaplein. Alie Blok-Trommelen hielp als 14-jarig meisje met het opscheppen van het eten in de gaarkeuken. Dat was een drukke bezigheid, want zij wist te vertellen, dat er dagelijks zo’n 300 kinderen te eten kregen. Dit eten werd gemaakt in de jamfabriek en in lamellen naar de zaal gebracht. De kinderen die hier mochten eten, werden doorverwezen door dokter Fransen. Ook weet mevrouw Blok nog dat dhr. Verhagen in de commissie zat, die de zaken met betrekking tot de gaarkeuken coördineerde. Mevrouw Blok kwam als 14-jarige net van school en mocht vanwege haar leeftijd eigenlijk niet mee-eten in de gaarkeuken. Maar omdat het de gewoonte was dat de vrijwillige hulpkrachten gingen eten, nadat alle kinderen van een maaltijd waren voorzien, kreeg ze toch dagelijks een maaltijd.
Kermis en bakkers
Mevrouw Alie Blok-Trommelen trouwde in 1953 en zij ging wonen boven De Gruyter, in de Emmastraat 1. Haar man werkte toentertijd als filiaalchef bij De Gruyter. Ook zij herinnert zich de voetballende jeugd op ’t landje en ook de kermissen waar Wil Groenigen-VanWijngaarden over sprak. Het rijtje winkels in de Emmastraat kon mevrouw Blok nog helemaal opnoemen: De Gruyter – textielwinkel IKO – Van Wijngaarden. De kwaliteit van textiel was bij IKO iets minder dan bij Dekker en Kuyvenhoven. In de Molenstraat zaten Jamin en speelgoed/muziekwinkel Spannenburg. Ze herinnert zich nog dat bakker Van Wijngaarden iedere dag langs de deuren ging met broden. Zelf kocht ze echter haar brood bij Van Swieten-De Blom. En dat is wel even leuk om te noemen, want één van onze lezers wist te melden dat er in die tijd enorm veel bakkers in Naaldwijk zaten.
(Oud-) bewoners van Naaldwijk raken maar niet uitgepraat over hun jeugdherinneringen. De reacties op Nostalgisch Naaldwijk die we iedere week krijgen zijn soms kort en summier en soms enorm uitgebreid. Wat ze allemaal gemeenschappelijk hebben, is dat ze ontzettend leuk en boeiend zijn om te lezen. Wie vindt het niet heerlijk om zich weer even in zijn of haar jeugd te wanen en terug te denken aan die onbezorgde tijd, waarin de grootste zorg was, waar je die dag zou gaan spelen en met wie. ‘Gaan we touwtje springen, voetballen, tollen, knikkeren of elastieken?,’ was ook voor de schrijfster van deze rubriek in haar jonge jaren een dagelijkse ‘zorg’. Wie ook zulke heerlijke herinneringen heeft, is Lida Buitelaar, de kleindochter van bakker Honders. Ze stuurde ons een hele tijd geleden een prachtige lange brief, die we u niet willen onthouden. Een enkel onderwerp over het landje en de familie Hoogstraten is reeds aangeroerd, maar er staan ook weer leuke, nieuwe wetenswaardigheden in. Lida onderhoudt contact met haar broer Jan over Nostalgisch Naaldwijk. Ook informeert zij familieleden in Canada, die de artikelen van haar doorgestuurd krijgen. Op deze wijze wordt haar verhaal aangevuld vanuit allerlei hoeken op onze aardbol. Nostalgisch Naaldwijk wereldwijd… leuk!!
Brief van Lida Buitelaar Mijn herinnering aan het ‘landje’ is dat wij, mijn broers en ik, in de jaren ’40 – ’50 vanuit de Pr.Julianastraat, langs de Martinus Dorpiusstraat, (door ons het Gele Straatje genoemd) over het landje, via de Emmastraat, door de Molenstraat naar de Rehobothschool in de Rembrandtstraat liepen. Het landje is lang onbestraat gebleven, in mijn herinnering was er toen geen patatkraam. In mijn tienertijd kochten we patat bij Piet v.d. Ende (bijgenaamd Piet de Krent) in de Molenstraat, nu Snackbar De Kroon. Het landje werd inderdaad het landje van Hoogstraten genoemd. Het was namelijk eigendom van deze familie. Mijn opa, bakker M. Honders, huurde van deze familie een pand in de Emmastraat voor f 20,-- per week (van 1913-1938). Dat bedrag werd wekelijks opgehaald door één van de heren Hoogstraten. Mijn moeder, geboren in 1916, vertelde mij dat in haar jeugd het landje door een omheining was omgeven. De familie Hoogstraten hield daar kippen. Eén van de heren Hoogstraten was schilder van beroep. Aan de binnenkant van zijn jasje (colbert) kon je uit zes kleuren verf kiezen waarin je je huis kon laten schilderen. De twee broers, Arie en Jan, woonden samen met hun zus Sjaan op de hoek Molenstraat / Rembrandtstraat waar nu fotograaf Ben Hofland is gevestigd. In onze jeugd waren deze mensen al op leeftijd. Dagelijks liepen zij sloffend achter elkaar een rondje door het dorp.
Bijnamen
Eén van de broers had de bijnaam ‘Pikkie’. Meer dorpsbewoners hadden een bijnaam, zo was er Jan Duvel (zijn echte naam weet ik niet) de dorpsomroeper, een kleine man altijd in het zwart gekleed. En niet te vergeten de groenteboer Jo Bentvelzen, bijnaam Jo de Mol. Zowel Jan Duvel als Jo de Mol werden door kinderen nageroepen, gegarandeerd dat ze je achterna kwamen.
Blikkietrap
Evenals mijn broer heb ik gespeeld op het terrein waar nu “De Binnenhof” staat, ik ging er
zo herinner ik mij, schommelen. Verder speelden we met elkaar blikkietrap op de hoek van
de Pr.Julianastraat / Van der Hoevenstraat en in de poort van de Jacob van Campenstraat.
De van Doortogenstraat was er toen nog niet daar was een tramlijn. Rond l950 hadden wij inmiddels ook een bal, zie foto, waar ik met één van mijn broers op sta. De foto is genomen door een straatfotograaf voor de winkel van slager v.d.Hout. Bij warm weer gingen we wel eens naar het strand van Ter Heijde met de bus die toen door de Pr.Julianastraat reed. Daar was ook een bushalte voor de winkel van mijn op Opa, waar nu een Chinees Restaurant is gevestigd. De bussen verzamelden zich op het Wilhelminaplein, ook wel bussenplein genoemd. Of we zochten thuis verkoeling in een zinken teil, gevuld met water, gekleed in een gebreide zwembroek.
© Tekstbureau Westland, Joke Wageveld
Lida en haar broer Hen
Posts
